Na terenie gmin narwiańskich aktywnie działają regionalne zespoły folklorystyczne, na przykład: Narwianki, Klepaczanki, Narwiańskie Uhowianki, Hetmanki oraz liczne orkiestry. Cyklicznie organizowane są festyny, takie jak: „Dzień Ogórka” w Kruszewie, „Granie na byle czym”, „Noc świętojańska” w Uhowie, Biesiada Miodowa w Kurowie, Jarmark Dominikański w Choroszczy oraz odpusty: Św. Jana, Św. Antoniego i Św. Anny, jak również Dni Miasta Choroszczy, Tykocina, Łap.

Tutaj wciąż żywa jest tradycja rybołówstwa (mieszkańcy wymieniają różne rodzaje technik w zależności od kalendarzu rybackiego), wikliniarstwa (plecienie koszy, sprzętu rybackiego), tradycyjnego transportu rzecznego (łódki pychówki, spławy rzeczne) oraz tradycyjne budownictwo (dworki szlacheckie i budownictwo drewniane).

Dawniej zwyczaje związane z codziennymi obrządkami czy pracą, skupiały się wokół codziennej troski o chleb powszedni. Mieszkańcy okolicznych wsi urodzaj wiązali nie tylko z zabiegami czysto gospodarskimi, ale licznymi zwyczajami z pogranicza magii. Podobnie traktowane były tu sposoby zdobywania pożywienia takie, jak chociażby bardzo popularne tu rybołówstwo, czy pszczelarstwo. W przypadku rybołówstwa wiele metod wymienianych przez mieszkańców Partnerstwa N.A.R.E.W. kojarzyć się może bardziej z kłusownictwem niż współcześnie rozumianym połowem ryb. Rybołówstwem zajmowali się wszyscy mieszkańcy wsi położonych nad Rzeką Narew, czy jej licznymi rozlewiskami. Zawodowych rybaków było niewielu. Jednym sposobem połowu, ze znanych jeszcze z lat 80-tych poprzedniego wieku, były tak zwane oście – cienka długa żerdź z licznymi ostrzami – przypominającą grzebień – służąca do „bicia” ryb. Inną metodą, znaną nad Narwią, było głuszenie ryb drewnianym młotem – szczególnie wczesną wiosną i późną jesienią – w płytkich wodach, gdzie przezroczysty lód pozwalał na wytropienie łupu. Najpopularniejsze zwyczaje towarzyszące połowom są już rzadko znane – na przykład przekonanie o lepszych połowach podczas pełni księżyca, czy konieczności złapania kobiety za kolano – na powodzenie – w czasie połowu. Pomimo upływu czasu mieszkańcy obszaru LGD N.A.R.E.W. kultywują tradycje starych zawodów takich jak: kowal, szewc, czy gołębiarz. To nad Narwią przygotowywane są wyjątkowe potrawy kuchni regionalnej: bigos ze śliwkami, kiszka, placki ziemniaczane, babka ziemniaczana (tzw. rajbak), zupa grzybowa, kołduny, chleb z duszą, kopytka, śliwowica, nalewki, tradycyjne kiszonki. To pochodzące z obszaru LGD N.A.R.E.W., narwiańskie oraz kruszewskie ogórki znajdują się na liście produktów tradycyjnych.

Obszar LGD, pod względem kulturowym, charakteryzuje różnorodność religijna: mieszkają tu wyznawcy katolicyzmu i prawosławia. Na zwyczaje związane ze świętami, czy codziennym obrządkiem, bardzo silny wpływ miały kultura ruska, szczególnie silna między Łapami a Tykocinem oraz natura Rzeki Narwi. W zakresie zwyczajów ludowych towarzyszących świętom – najbardziej znane nad Narwią, w okolicach Świąt Bożego Narodzenia, to gra na ligawkach, czy też tradycyjne widowiska świąteczne – Herody. Tradycyjnym daniem świątecznym była „lemiecha” – potrawa z prażonej mąki pszennej, którą dla żartów smarowano sobie głowy. W okolicach świąt Wielkiej Nocy – tradycją było zbieranie datków i obdarowywanie się tak zwanym wołoczebnem. Dziś ten zwyczaj przetrwał w postaci darów (prezentów) przekazywanych przez rodziców chrzestnych. Zbieranie darów, w niektórych wsiach, określano jako chodzenie z konopielką.

Ze względu na żywą tu wciąż tradycję oraz kultywowanie obyczajów, mieszkańców wyróżnia gościnność, przywiązanie do kultury szlacheckiej oraz do wartości religijnych i etycznych. Zwrócić może uwagę silna integracja mieszkańców gmin, istnienie mocnych więzi międzyludzkich, które są umacniane poprzez częste spotkania (między innymi, podczas wspólnych rozmów po Mszy Świętej, „przesiadywania na ławeczkach”), ale też poprzez pielęgnowanie lokalnego folkloru poprzez udział w licznych zespołach ludowych.

Ziemie obszaru LGD N.A.R.E.W. zasiedlane były od zawsze przez ludność różnych kultur. Badania archeologiczne wskazują na aktywność człowieka już w paleolicie, kiedy rejon gmin nadnarwiańskich został zasiedlony przez pierwsze gromady ludzkie. W okolicach Suraża znaleziono ślady łowców reniferów z I wieku p.n.e. oraz ślady osadnictwa Celtów z II- III wieku naszej ery. Działające w Surażu prywatne muzeum archeologiczne posiada liczne zbiory dowodzące bogatej historii ziem nadnarwiańskich.

Pierwsze wzmianki świadczące o osadnictwie na obszarze LGD N.A.R.E.W. pochodzą z wczesnego średniowiecza. Na terenach tych funkcjonował już wtedy gród warowny położony koło Tykocina. W pobliżu dzisiejszej miejscowości Sierki, zwany Zamczyskiem, który w okresie od XI do XIV wieku spełniał funkcję mazowieckiego grodu rzędu kasztelańskiego. Gród warowny w Surażu, należał do książąt ruskich. W XIII wieku Suraż był najeżdżany przez Tatarów, a zamek niszczony i odbudowywany. W 1382 roku Władysław Jagiełło, doceniając rolę Suraża i ziem podlaskich, podpisał z Von Kniprode układ pokojowy, na mocy którego Suraż, Bielsk i Drohiczyn miały być przez 10 lat wolne od najazdów krzyżackich. W 1445 Suraż otrzymał prawa miejskie, z czego bardzo dumni są mieszkańcy miasta.

W XV w. Tykocin będący częścią księstwa mazowieckiego rozwinął się z osady podgrodowej do rangi miasta na pograniczu Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym samym czasie, z nadania księcia Janusza Mazowieckiego została założona osada Kobylino składająca się z kilku wiosek zamieszkałych wyłącznie przez szlachtę. Z tego też okresu pochodzą pierwsze wzmianki na temat Kurowa.

W 1443 roku Kazimierz Jagiellończyk wykupił ziemie nadnarwiańskie od księcia mazowieckiego i włączył je do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1464 roku w Daniłowie koło Suraża mieszkało kilka rodzin o nazwisku Łappa, z którego później najprawdopodobniej powstała nazwa miejscowości Łapy. W XV wieku wieś Kobylin- Borzymy stała się gniazdem rodowym Kobylińskich, a leżąca po przeciwległej stronie Narwi Choroszcz stała się własnością Iwana Chodkiewicza, bojara z Kijowszczyzny. Majątek choroski należący później do Aleksandra Chodkiewicza, syna Iwana, rozwijał się w XV wieku bardzo intensywnie, głównie za sprawą dobrej ręki zarządcy i bogactw otaczającej Choroszcz puszczy. Z czasem w dobrach Chodkiewiczów powstały Ruszczany, Zastawie, Sienkiewicze, Barszczewo, Jeroniki, Żółtki i młyny młynarzy Dzikich (Dzikie). W 1471 roku w Sokołach po utworzeniu parafii wzniesiono pierwszą świątynię.

Wraz z nadejściem XVI wieku, na ziemiach nadnarwiańskich, zaczęły się rozwijać kolejne osady i powstawać nowe majątki. W 1515 roku nad rzeką Turośń powstała siedziba dworska założona przez Jerzego Raczko Purzyckiego, sędziego ziemskiego bielskiego. Niedługo potem Maciej z Krajny herbu Topór, otrzymawszy dobra ziemskie z nadania króla Zygmunta Starego, założył Buzuny, kolejny dwór nad Turośnią.

Za sprawą unii polsko-litewskich, odzyskania dostępu do morza, przewadze politycznej nad Krzyżakami oraz rozwoju produkcji i eksportu zboża, wiek XVI był dla Rzeczypospolitej okresem szybkiego postępu gospodarczego i pomimo licznych sporów szlachecko- magnackich, był to okres zakorzeniania świadomości narodowej, zwłaszcza wśród szlachty. Polskie miasta usytuowane na terenach Podlasia, w dobie rozwoju handlu i rzemiosła stanęły przed problemem braku tradycji mieszczaństwa. W 1522 roku Olbracht Gasztołd, właściciel Tykocina, sprowadził do swojego miasta Żydów grodzieńskich. W ówczesnych czasach ta praktyka okazywała się stymulująca dla rozwoju organizmów miejskich, głównie za sprawą posiadanej przez Żydów kultury handlowej, która z czasem miała być nabywana przez rodowitych mieszkańców. Wkrótce potem nastąpił pomyślny rozwój gminy żydowskiej kontynuującej swoją działalność na tym terenie, aż do tragicznych wydarzeń w połowie XX wieku.

Zróżnicowanie ludności pod względem etnicznym i wyznaniowym rysowało się również w Choroszczy. Mnisi wznieśli w tym mieście (prawa miejskie nadane w 1507 roku) cerkiew i otaczali opieką ludność wiary greckiej. Po powrocie Choroszczy w ręce Chodkiewiczów, w mieście pojawili się Żydzi, których działalność zabezpieczyła rozwój gospodarczy włości choroskich. W inny sposób zabezpieczano majątek w okolicach wsi Kobylin- Borzymy, Kurowo i Waniewo, gdzie ok. 1521 roku chcąc chronić przeprawy przez Narew usypano szaniec nazwany przez okoliczną ludność „Koziołkiem”. Ruiny tej fortyfikacji istnieją do dzisiaj, można je zobaczyć przepływając przez Narew łodzią.

W 1569 roku po podpisaniu traktatu Unii Lubelskiej, tereny nadnarwiańskie wraz z całym Podlasiem, zostały włączone do Korony. Zyskał na tym zwłaszcza Tykocin, który stał się grodem królewskim, odwiedzanym często przez kolejnych władców: Zygmunta Augusta, Zygmunta III i Władysława IV.

W międzyczasie stolica Powiatu Ziemi Bielskiej – Suraż, został w 1533 roku nadany Królowej Bonie. Miasto rozwijało się dynamicznie przyczyniając się do powstawania wokół niego następnych miejscowości (Zawyki – 1558). Po wejściu do obszaru Korony, Suraż zyskał na znaczeniu- ustanowiono w nim sądy ziemskie. W końcu wieku powstał majątek Łapy Barwiki (obecnie jego obszar stanowi centralną część Łap), którego właścicielem był Bogusław – syn Serafina Łapy.

Wiek XVII to okres wojen polsko- szwedzkich, polsko- rosyjskich i podupadania ekonomicznego państwa. Główne miasta obszaru nadnarwiańskiego doznały dość dużych szkód na skutek walk wojsk polskich i szwedzkich. Zamek tykociński został podczas potopu szwedzkiego zdobyty przez wroga, a w 1657 roku podczas zdobywania go przez wojska Rzeczypospolitej, Szwedzi częściowo wysadzili go w powietrze. W 1661 roku w Tykocinie przebywał Stefan Czarniecki, bohater wojen szwedzkich, któremu król Jan Kazimierz przekazał dobra tykocińskie. Tragiczne wydarzenia nie ominęły Choroszczy- podczas pożaru w 1683 roku spłonęło całe miasto- 600 domów, klasztor, kościół i cerkiew. Ciągłe zmiany dotykały majątek waniewski wraz z Kurowem, włości często zmieniały właścicieli, aż w końcu dostały się w ręce Orsettich. Istniejący nieopodal Kurowa wspomniany wcześniej fort ziemny „Koziołek” był świadkiem licznych walk polsko- szwedzkich spełniając swą funkcję do końca.

Wiek XVIII to okres dalszego kryzysu politycznego Rzeczypospolitej. Warto jednak zauważyć, że na obszarach nadnarwiańskich osiemnaste stulecie odznaczyło swoje niejednokrotnie pozytywne piętno. W 1709 roku zniszczone po pożarze dobra choroskie przeszły na własność hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego. Nowy właściciel wybudował tam swoją letnią rezydencję. Ufundował murowany barokowy kościół dominikanów, szpital – przytułek i unicką cerkiew. Do Branickiego należał również Tykocin, w którym hetman poczynił wielkie inwestycje budowlane, w duchu zasad barokowej urbanistyki i architektury. Zbudował tam zespół budynków służących handlowi zbożem i rozbudował infrastrukturę miejską. Włości Branickiego rozwijały się prężnie, zwłaszcza z powodu dużych inwestycji. Były również terenami zamieszkałymi przez ludzi o różnych wyznaniach: katolickim, grekokatolickim, żydowskim. Miasta Choroszcz i Tykocin były ośrodkami gospodarczymi, kulturalnymi i religijnymi. Jan Klemens Branicki nadawał przywileje przybywającym z innych zakątków kraju rzemieślnikom, artystom, duchowieństwu.

Koniec wieku XVIII to dla Polski lata tragiczne. W 1795 roku wszystkie tereny objęte dziś inicjatywą N.A.R.E.W. trafiły do zaboru pruskiego.

W wieku XIX lewobrzeżne ziemie nadnarwiańskie (Tykocin, Kobylin Borzymy, Sokoły i Łapy), na mocy traktatu w Tylży, z 1807 roku przeszły w granice Księstwa Warszawskiego, a prawobrzeżne (Choroszcz, Turośń Kościelna i Suraż) w granice Rosji. W 1815 na mocy ustaleń Kongresu Wiedeńskiego Księstwo Warszawskie stało się Królestwem Polskim. W 1812, roku przez tereny nadnarwiańskie przeszły oddziały napoleońskie. Trakt napoleoński można zwiedzać do dziś. W 1827, roku Sokoły dzięki staraniom właścicielki, Marianny z Kruszewskich Markowskiej uzyskały prawa miejskie.

Za wspieranie powstania styczniowego na miasto Suraż spadły represje, polegające na nałożeniu przez władze kontrybucji w wysokości 1000 rubli płatnych w ciągu godziny i pozbawieniu praw miejskich. W 1867 roku prawa miejskie odebrano również Sokołom.

W 1832 roku majątek Kurowski, leżący dziś w gminie Kobylin Borzymy przeszedł w ręce Stefana Roztworowskiego, który prężnie go rozwijał (w 1865 roku majątek liczył ok. 990 ha). Leżące po drugiej stronie Narwi dobra choroskie, po śmierci księżnej Branickiej, zostały sprzedane rodzinie Mostowskich. W 1840 roku, w Choroszczy, powstała największa fabryka sukienniczo – kapelusznicza w regionie. Wraz z rozwojem fabryki zmieniała się struktura kulturowa i wyznaniowa choroskiej społeczności. W 1886 roku z ogólnej liczby 1512 mieszkańców 765 było wyznania mojżeszowego, ponad 300 katolików, około 200 ewangelików i około 200 prawosławnych. Leżący w północnej części obszaru N.A.R.E.W. Tykocin, w wieku XIX należał do rodów Potockich i Rostworowskich.

W latach 1861 – 1862 zbudowano odcinek kolejowy Łapy – Białystok, będący częścią magistrali warszawsko – petersburskiej. Jednocześnie w Łapach powstał okazały dworzec kolejowy, później we współpracy francusko- belgijskiej stworzono warsztat bieżącego przeglądu parowozów Depo. Wraz z budową Depo rozpoczęła się nowa historia szlacheckich zaścianków Łap. Po zbudowaniu linii kolejowej Brześć- Ostrołęka- Grajewo- Łapy miasto stało się strategicznym węzłem kolejowym. Powołano do życia męską Szkołę Żelazno- Drogową, w której nauka trwała dwa lata.

W XX wieku ziemie nadnarwiańskie były targane kolejnymi zmianami losu. W latach I Wojny Światowej, w 1915 roku, leżący na południu Suraż uległ całkowitemu zniszczeniu. Choroska fabryka sukienniczo – kapelusznicza wraz z wybuchem wojny, na skutek zastoju gospodarczego i zniszczeń, przestała istnieć. Liczba mieszkańców gminy Choroszcz zmniejszyła się w tamtym czasie o ponad połowę.

W latach międzywojennych najlepiej rozwijającym się miastem nadnarwiańskim były Łapy, zwłaszcza za sprawą rozbudowy warsztatów kolejowych. W latach 1921- 1926 w Łapach zamieszkało wielu fachowców kolejnictwa, inżynierów budowlanych, specjalistów budowy maszyn, po rozbudowie zakładów nastąpił duży napływ mieszkańców okolicznych miejscowości. Łapy stały się nowoczesnym miastem przemysłowym zamieszkiwanym przez robotników i specjalistów wyższego szczebla. Lata 30 XX wieku to okres diametralnych zmian dla Choroszczy. W 1930 roku, na skutek starań dr Zygmunta Brodowicza, w choroskich budynkach pozostałych po wygasłej w początkach I Wojny Światowej fabryce włókienniczej, otwarto szpital psychiatryczny. Placówka ta wpłynęła na szybki rozwój miasta w czasach dwudziestolecia międzywojennego i stała się jego nieodzowną częścią do dnia dzisiejszego.

W miarę rozwoju Łap i Choroszczy, Suraż, niegdysiejsza Stolica Powiatu Bieleckiego, jedna z najstarszych miejscowości Podlasia, próbowała odrodzić się po tragicznych wydarzeniach I Wojny Światowej. Niestety miasto nigdy już nie powróciło do czasów swej dawnej świetności, a w 1935 roku odebrano Surażowi prawa miejskie.

Inaczej było z Kurowem, które w 1936 roku kupili Bolesław i Maria Zakrzewscy. Na skutek poczynionych przez nich inwestycji majątek Kurowski, aż do wybuchu II Wojny Światowej, sprawnie funkcjonował i rozwijał się. Po wybuchu wojny Kurowo zajęła Armia Czerwona, a władze radzieckie zorganizowały w opustoszałym dworku Zakrzewskich sierociniec. Okoliczny majątek przekształcono w kołchoz. Od 1941 roku dworkiem zarządzała administracja niemiecka i może na skutek tego, majątek Kurowski nie ucierpiał podczas wojny i przetrwał do dzisiejszych czasów.

O wiele tragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w Choroszczy. W latach 1939 – 1941 sowieci wywieźli w głąb Rosji znaczną część pacjentów szpitala psychiatrycznego. Resztę z nich rozstrzelali po 1941 roku hitlerowcy. Masowe groby, kryjące ponad 4000 ofiar (ułomnych, cywilów, partyzantów, duchownych) znajdują się w pobliskim lesie w Nowosiółkach. Tragiczną historię posiada również Tykocin, miasto zamieszkałe w dużej mierze przez Żydów. Niemiecki okupant zamordował tam około 1700 osób wyznania hebrajskiego, a ich mogiły zlokalizowano w lesie, w okolicach Łopuchowa. W 1993 roku w Izraelu ukazała się książka cudem ocalałego Abrama Kapicy opisująca wydarzenia mające miejsce w okolicach Tykocina i Łopuchowa 25 i 26 sierpnia 1941 roku.

Po tragicznych latach II Wojny Światowej gminy nadnarwiańskie rozwijały się w strukturach PRL-u. W 1950 roku Sokołom i Tykocinowi odebrano prawa miejskie. Po zweryfikowaniu strat wojennych okazało się, iż w niemal nienaruszonym stanie zachowały się dobra kurowskie – budynki gospodarcze, park, młyn motorowy. Na bazie ocalałego majątku stworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne Kurowo, które odgrywało dużą rolę w gospodarce hodowlano – nasiennej regionu. Od 1996 roku w dworku kurowskim mieści się siedziba Narwiańskiego Parku Narodowego. W 1993 roku Tykocinowi zwrócono prawa miejskie, gmina ta staje się przykładem rozwoju turystyki w regionach górnej Narwi.

Questy w formie ulotek dostępne są w następujących miejscach: Centrum Informacji Turystycznej w Waniewie, gdzie kończy się i rozpoczyna quest o Narwiańskim Parku Narodowym, w Tykocinie przy rzece Narew, gdzie zaczyna się quest historyczny, w Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy, gdzie kończy się quest historyczny, w Biurze Stowarzyszenia N.A.R.E.W. oraz w siedzibie Narwiańskiego Parku Narodowego w Kurowie.

Zapraszamy do wspólnej zabawy. Nagrody na najbardziej wytrwałych czekają.

Do pobrania:

• Quest NPN

• Quest historyczny

Obszar Stowarzyszenia N.A.R.E.W. położonego w dolinie rzeki Narew, łączy rzeka Narew oraz Narwiański Park Narodowy. Jest to teren nizinny, na którym występują łąki, lasy, bagna i mokradła. Na tym obszarze, prócz tradycyjnego rolnictwa, uprawia się również rybołówstwo, wikliniarstwo, myślistwo. Występują tu także liczne pomniki przyrody. Dolina Narwi w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego spełnia kryteria, które kwalifikują ten obszar jako ostoję lęgową ptaków wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym i europejskim. Jest ona rejonem lęgowym ponad 1% populacji europejskiej, co najmniej 10 gatunków ptaków, w tym bąka, cyranki, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, zielonki, kropiatki i dubelta oraz miejscem rozrodu trzech gatunków ptaków zagrożonych wymarciem w skali światowej – bielika, derkacza i wodniczki. Przez wieki podmokłe łąki były użytkowane przez mieszkańców nadnarwiańskich wsi. Koszenie i zbieranie siana przez rolników, latem – łódką lub zimą – na saniach po lodzie, było elementem zgodnego współżycia rolników z dziką doliną Narwi. Zaprzestanie użytkowania terenów położonych w pobliżu koryta rzeki, które miało miejsce na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, spowodowało bardzo wyraźne i niekorzystne zmiany będące głównym zagrożeniem dla flory i fauny (m.in. wodniczki i błotniaka stawowego). Wpłynęło na stopniowe zmniejszanie się obszarów porośniętych niską roślinnością, będących siedliskami wielu gatunków ptaków wodno-błotnych, ważnym miejscem odpoczynku i żerowania ptaków w okresie wiosennych przelotów. Trzcinowienie oraz rozprzestrzenianie się zakrzaczeń i zadrzewień, ma nie tylko znaczenie fitosocjologiczne, lecz również, a może przede wszystkim, znaczenie ornitologiczne, a w efekcie turystyczny. Nie bez znaczenia jest również wpływ innych zanieczyszczeń na środowisko naturalne i konieczność jego ochrony. Mieszkańcy zauważają, że na przestrzeni ostatnich lat wyraźnie zmniejszyła się liczba ptaków związanych z wodami otwartymi i rozlewiskami, przez co zmalała atrakcyjność obserwacji ornitologicznych, dokonywanych przez turystów. Dlatego ręczne wykaszanie trzciny prowadzone przez NPN, w ramach projektu finansowanego przez NFOŚiGW, w pewien sposób ogranicza sukcesję trzciny i krzewów. Powstająca jednak w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych biomasa ściętych roślin najczęściej nie jest wykorzystywana gospodarczo, a co więcej, uważana jest za odpad wymagający oddzielnego zagospodarowania.

LGD N.A.R.E.W. działa na terenie jedenastu gmin województwa podlaskiego, położonych wokół Narwiańskiego Parku Narodowego: Choroszcz, Krypno, Kobylin Borzymy, Łapy, Poświętne, Sokoły, Suraż, Turośń Kościelna, Tykocin, Wyszki, Zawady. Park obejmuje swoim obszarem bagienną dolinę Narwi, od Suraża do Rzędzian o powierzchni 6810 ha. Wielkim walorem przyrodniczo-krajobrazowym tego obszaru jest pierwotna przyroda, rozległe bagna, podmokłe tereny oraz unikatowy system doliny rzecznej Narwi, która płynąc wieloma korytami tworzy unikalną w skali Polski i Europy, skomplikowaną sieć połączeń, zwaną Polską Amazonią.

CHARAKTERYSTYKA

Ukształtowanie powierzchni Niziny Północnopodlaskiej, która stanowi obszar zlewniowy Narwi, nastąpiło w wyniku działalności lodowca podczas zlodowacenia środkowopolskiego ok. 200 000 lat temu. Jest to teren nizinny. Wzniesienia mają niewielkie wysokości względne. Jeziora są nieliczne i znajdują się w końcowym stadium zarastania roślinnością. Cały obszar znajduje się w dorzeczu Narwi, która ma, typowy dla nizin Polski, charakter wyrażający się maksymalnym stanem wód i przepływów na wiosnę w okresie topnienia śniegów oraz drugorzędnym maksimum w miesiącach letnich.

Dolina Górnej Narwi, a szczególnie jej odcinek w obrębie LGD N.A.R.E.W., wykształciła się w obrębie dość szerokiego i niezbyt głębokiego obniżenia terenu. Dolina Górnej Narwi zajmuje powierzchnię ok. 480 km2, natomiast teren LGD N.A.R.E.W. ma powierzchnię 1536 km2. Składa się z trzech zasadniczych części, z czego najciekawsza i najbogatsza przyrodniczo, jej część to środkowy fragment rzeki, położony na obszarze LGD odcinek od Suraża do Żółtek. Tereny te, położone w Narwiańskim Parku Narodowym bywają nazywane „Polską Amazonią” i są osobliwością przyrodniczą tej części Europy. Narew płynie tu w kierunku północnym, skręcając i wielokrotnie rozczłonkowując dolinę wieloma rozdzielającymi się i łączącymi ponownie korytami. Narew z tego właśnie powodu zyskała sobie miano rzeki anastomozującej, czyli inaczej warkoczowej. Dno doliny Narwi jest zatorfione, cechą charakterystyczną tej części doliny jest występowanie wielu zakoli, przełomów i basenów.

Klimat regionu północno-wschodniej Polski, gdzie położony jest obszar Doliny Górnej Narwi, odznacza się cechami kontynentalnymi i należy do najchłodniejszych w kraju. Średnia roczna temperatura waha się tu w granicach od 6,6 do 6,9 oC. średnia temperatura lata (okres VII, VIII) to 18,5 oC. Zimy są stosunkowo długie i mroźne, przy średniej temperaturze -6 oC. Średni okres bezprzymrozkowy okolic Białegostoku trwa 155 dni, ostatnie przymrozki przypadają na ostatnią dekadę maja z 11-dniowym odchyleniem. Dominuje powietrze polarno – morskie. Okres wegetacji rozpoczyna się 10 kwietnia, a kończy 25 listopada z odchyleniem 8 dni. Ogólnie warunki termiczne i klimatyczne doliny Narwi nie różnią się od terenów przyległych.

Obszar LGD N.A.R.E.W. nie jest zasobny w surowce mineralne. Najszerzej wykorzystywanym bogactwem naturalnym, na tych terenach, są surowce mineralne typu piaski, piaski ze żwirem, utwory gliniaste i ilaste oraz złoża kredy jeziornej. Istotną rzeczą jest odpowiednia, zgodna z wymogami ochrony środowiska, eksploatacja tychże surowców. Należy minimalizować negatywny wpływ odkrywkowej metody pozyskiwania kruszywa na krajobraz, a wyeksploatowane wyrobiska rekultywować. Ważnym bogactwem naturalnym tego terenu są również pokłady złóż torfu. W większości znajdują się one na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego i są objęte zakazem eksploatacji. Poza terenem chronionym eksploatowane są śladowe ilości tego surowca. Największym bogactwem tego terenu jest czyste powietrze i woda. Występują tu rzadkie rośliny i zwierzęta.

Na terenie LGD największym ciekiem jest Narew oraz jej dopływy: Nereśl, Ślina, Kurówka na terenie gminy Tykocin. W gminie Poświętne i Suraż głównym ciekiem (poza Narwią) jest rzeka Liza oraz sieć bezimiennych cieków połączonych rowami melioracyjnymi. W gminie Turośń Kościelna sieć hydrograficzną tworzą wraz z Narwią rzeki: Czaplinianka, Turośnianka, Grądówka. W gminie Choroszcz główne dopływy Narwi to rzeka Supraśl i Horodnianka, liczne rowy melioracyjne odprowadzają wodę bezpośrednio do Narwi.

Na jakość wód powierzchniowych występujących na obszarze LGD N.A.R.E.W. najważniejszy i najsilniejszy wpływ wywiera działalność człowieka. Jakość wód powierzchniowych Narwi i jej dopływów, w bardzo dużej mierze, zależy obecnie od ilości i jakości zrzucanych ścieków. Ogólne wnioski są takie, że jakość wody generalnie polepsza się. Jest to spowodowane brakiem dużych, uciążliwych zakładów przemysłowych oraz konsekwentną polityką ochrony wód, budowy nowoczesnych oczyszczalni ścieków i kanalizacji. Dominują wody II i III klasy czystości, wody pozaklasowe n.o.n. występowały jedynie w punkcie pomiarowym w dopływie Horodnianki, poniżej miasta Choroszcz.

Jeśli chodzi o zasoby wód podziemnych, to obszar LGD N.A.R.E.W. nie jest pod tym względem zasobny. Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują głównie w piaszczysto – żwirowych utworach czwartorzędowych oraz trzeciorzędowych. Warstwa wodonośna układa się przeciętnie na głębokości od 120 do 250 m. Ograniczone ilości posiadanych zasobów wodnych pociągają za sobą konieczność konsekwentnie prowadzonej polityki ochrony ilościowej i jakościowej tych zasobów, zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych.

Niepokojąco wysoki jest też poziom migracji młodzieży poza obszar Partnerstwa, związany z niewystarczającą ofertą kulturalną oraz brakiem pracy.

Ważnym elementem łączącym społeczność Partnerstwa jest świadomość dość dobrego stanu środowiska naturalnego, z włączeniem jakości krajobrazu wiejskiego. Jednocześnie towarzyszący mu niski poziom świadomości ekologicznej, w szczególności wśród rolników oraz tzw. „nowych mieszkańców wsi”. Mieszkańcy Partnerstwa zwracają również uwagę na rolę przemian technologicznych oraz pogłębiającą się nierówność społeczną, zwaną przepaścią cyfrową – powodowaną stosunkowo słabym wyposażeniem gospodarstw domowych w udogodnienia infrastrukturalne, zwłaszcza dostęp do Internetu. Wszyscy wyrażają jednak nadzieję, że realizacja niniejszej strategii przyczyni się do zniwelowania różnych nierówności oraz wpłynie na większą integrację społeczności Partnerstwa N.A.R.E.W.